آشنایی با مبحث مهندسی ارزش، از صفر تا صد آن
مهندسی ارزش می‌تواند همچون شاه کلیدی ارزشمند در موفقیت پروژه‌های تجاری ایفای نقش کرده و موفقیت را از یک رویا به واقعیت تبدیل کند، در کنار آن این قابلیت را نیز دارد تا مشتریان را به سفارش بیشتر ترغیب می‌کند. مهندسی ارزش رویکردی همراه با نظم و سازمان‌یافته برای رسیدن به اهداف یک پروژه با صرف کمترین هزینه است. با توجه به همین اهمیت و ارزش توصیف شده در همین چند خط از مقاله آشنایی با مبحث مهندسی ارزش بر آن شدیم تا اطلاعات کاملی را در باب این مبحث ارائه و در کنار آن یک راهنمای گام به گام در بحث مهندسی ارزش را آماده نماییم پس مثل همیشه با سازه افزار همراه شوید تا بیشتر و بهتر بدانیم.
مهندسی ارزش دقیقاً چه تعریفی دارد؟
به‌طورکلی می‌توان مهندسی ارزش را تلاشی سازمان‌یافته در جهت بررسی و تحلیل تمام فعالیت‌های یک طرح، (از زمان شکل‌گیری تفکر اولیه تا مرحله طراحی و اجرا و سپس راه‌اندازی و بهره‌برداری) دانست. درواقع این رویه جدید به‌عنوان یکی از کارآمدترین و مهم‌ترین روش‌های اقتصادی در عرصه فعالیت‌های مهندسی، شناخته‌شده و به کار می‌رود. جالب است بدانید که مهندسی ارزش یک فن نظام‌یافته در رویکرد ارزش‌گرایی بوده و در چهارچوب مدیریت پروژه، ضمن اینکه به تمام اجزای طرح توجه می‌کند، هیچ بخشی از کار را قطعی و مسلم نمی‌داند. هدف مهندسی ارزش، زمان کمتر برای رسیدن به مرحله بهره‌برداری بدون افزودن بر هزینه‌ها یا کاستن از کیفیت کار است و مسلماً چنین هدفی عاملی مؤثر در به‌کارگیری وسیع آن در پروژه‌های مختلف است. همچنین لازم به ذکر است که مهندسی ارزش، تحلیل ارزش و یا مدیریت ارزش با عنوان عام روش‌شناسی ارزش یا متدولوژی ارزش شناخته می‌شود.
تاریخچه مختصر شروع مهندسی ارزش
اساساً مفهوم مهندسی ارزش در دامان جنگ جهانی رشد پیدا کرد و شیوه آزموده شده‌ای برای حل مشکلات با محدودیت‌های فراوان، غیرقابل‌پیش‌بینی و البته بهبود روندها بود. آغاز کار مهندسی ارزش با انتخاب رویکرد جدیدی بود که مهندس لارنس مایلز در شرکت جنرال الکتریک انتخاب کرد. مایلز به خاطر مشکلات جنگ، در پی یافتن مواد و کالاهایی بود که یافتن آن‌ها حتی در بازار سیاه نیز کار سختی بود؛ پس مایلز به تلاش برای استفاده از رویکرد جایگزینی افتاد. جالب است بدانید که در آن زمان کار طراحی و تدوین این روش به دستور هنری ارلیچر معاون فنی بخش خریدهای شرکت جنرال الکتریک که با تفکر مایلز هم راستا بود آغاز شد؛ بنابراین به دستور او در داخل شرکت و به‌منظور ارتقای کارایی تولید از طریق تأمین مواد، مصالح و روش‌های جایگزین برای مواد و مصالح پرهزینه، کوشش همه‌جانبه‌ای به عمل آمد. در همین راستا در سال ۱۹۴۷ این وظیفه بر عهده فردی به نام لارنس مایلز مهندس ارشد شرکت جنرال الکتریک نهاده شد. همان‌طور که اشاره کردیم مایلز در مورد روش‌ها و فنون موجود به پژوهش پرداخت و از برخی روش‌های مرسوم به‌صورت تلفیقی با روش مرحله‌به‌مرحله خویش برای تحلیل ارزش بهره گرفت. درواقع می‌توان اذعان نمود که مایلز مبتکر و بنیان‌گذار مهندسی ارزش به شمار می‌رود؛ بنابراین، طی همین رویه و به‌تدریج شرکت‌های دیگر و برخی سازمان‌های دولتی نیز این روش جدید را به‌عنوان ابزاری برای کاستن از هزینههای خود به‌کاربرده و درنتیجه این شد که روش و تکنیک «مهندس ارزش» به وجود آمده و گسترش یافت.
هدف از مهندسی ارزش چیست؟
به‌طورکلی هدف اصلی در مهندسی ارزش توجه به کارکرد است، نه کیفیت و نه هزینه؛ چراکه تأمین کارکرد، کاهش هزینه و حفظ و ارتقای کیفیت را خودبه‌خود به دنبال دارد و به‌طور کل باید آن را ابزاری برای بهبود سطح زندگی مردم و نفع عمومی موردتوجه قرارداد. جالب است بدانید که امروزه مهندسی ارزش در حوزه‌های مختلف چون هوانوردی، حملونقل شهری و بین جاده‌ای، ارتباطات، خدمات عمومی شهرداری‌ها، آموزش‌وپرورش، بهداشت و درمان و بسیاری از حوزه‌های دیگر کاربرد داشته و نتایج قابل‌ملاحظه‌ای را نیز به بار آورده است. مهندسی ارزش فرآیندی برای دستیابی به بهترین نتیجه ممکن است به‌گونه‌ای که کیفیت، ایمنی، قابلیت اطمینان و قابلیت تعمیر با هر واحد پولی که هزینه می‌گردد، بهبود یابد.
آشنایی با مفاهیم مهندسی ارزش
به‌طورکلی می‌توان اعلام نمود که مراحل مختلف در راستای اجرای مهندسی ارزش خود نیز دارای تعاریف مخصوص به خود می‌باشد که در این بخش از سازه افزار به تک‌تک مفاهیم آن پرداخته و چگونگی روند آن را توضیح می‌دهیم.
هزینه
مجموع پرداخت‌هایی که برای تأمین عوامل تولید و نهایی شدن یک محصول، کالا یا خدمات انجام می‌شود.
کارکرد
ارزش
آشنایی با مراحل اجرای مهندسی ارزش
به‌طورکلی در حوزه مطالعه مهندسی ارزش با دو گروه پرسش مواجه هستیم. گروه اول با ۴ پرسش وضع جاری را بررسی می‌کند و گروه دوم نیز با ۴ پرسش در پی طرح گزینه‌های جایگزین هستند.
گروه اول: پرسش‌های مربوط به وضع موجود چیست؟
• این جزء چه‌کاری می‌کند یا چه‌کاری را باید بکند؟
• آیا واقعاً ضرورتی در انجام وجود دارد؟
• هزینه آن چقدر است؟
گروه دوم: پرسش‌های مربوط به طرح گزینه جایگزین
• با چه چیز دیگری می‌تواند همین کار را انجام دهد؟
• هزینه آن چقدر است؟
• آیا راه‌حل جدید اجرایی است؟
• امکان پذیرش و پیاده‌سازی آن چقدر است؟
این ۸ پرسش مواردی را در بردارد که تیم مهندسی ارزش با مدنظر داشتن آن‌ها در پی رسیدن به پاسخی صحیح و درنتیجه سناریویی جایگزین وضع موجود است؛ سناریویی که هزینه کمتر و کیفیت بهتر را در بربگیرد.
در همین راستا سه مرحله اصلی مطالعه ارزش بر اساس استاندارد منتشرشده توسط انجمن بین‌المللی مهندسین عبارت است از:
۱. پیش مطالعه
۲. مطالعه ارزش
۳. مطالعه تکمیلی
که به تفکیکی هر یک را بررسی نموده و مفاد لازم در آن را خاطرنشان خواهیم کرد. دونالد هنان نایب‌رئیس انجمن بین‌المللی مهندسی ارزشی آمریکا زمان موردنیاز برای مرحله پیش مطالعه را ۱ تا ۳ روز و مرحله مطالعه را ۴ تا ۵ روز ذکر کرده‌اند. از طرفی برخی دیگر برای هر مرحله ۱ هفته زمان را کافی می‌دانند. در شرایط کاری کشور ما ایران، در نظر گرفتن مدت‌زمان ۳۰ روز کاری برای هر ۳ مرحله معقول به نظر می‌رسد؛ به‌هرحال نباید فراموش کرد که مهندسی ارزش یک فعالیت ضربتی است و باید در کوتاه‌ترین زمان ممکن انجام شود.
۱. پیش مطالعه
در این مرحله مجموعه فعالیت‌هایی را انجام می‌دهیم که برای مطالعه ارزش ضروری بوده و همچنین اقداماتی را موردتوجه قرار می‌دهیم که پیش‌نیازها و ضرورت‌های ما را به هنگام مطالعه اصلی، برآورده می‌سازد؛ بنابراین فعالیت‌های شش‌گانه این مرحله به‌صورت:
• مشخص کردن نیازها و خواسته‌های کارفرما، کاربران و مشتریان پروژه
جالب است بدانید که جمع‌آوری این نظرات به دو صورت زیر امکان‌پذیر است که هر یک بنا بر شرایط قابل‌اعمال می‌باشد.
الف در محل استقرارشان نشست‌هایی ترتیب دهیم.
ب بازار محصول یا دستاوردهای پروژه را موردمطالعه قرار دهیم.
• گردآوری مجموعه داده‌ها و اطلاعات پروژه
به‌طورکلی دودسته منبع اطلاعاتی اولیه و ثانویه داریم. منابع اطلاعاتی اولیه انسان‌ها و مستندات و منابع ثانویه تولیدکنندگان محصولات مشابه، استانداردهای طراحی و مهندسی و نتایج آزمون‌ها را شامل می‌شود.
• تعیین معیارهای ارزیابی
همان‌طور که احتمالاً حدس نیز می‌زنید تیم باید مشخص کند که چه معیارهایی را برای ارزیابی پیشنهادها یا گزینه‌ها مدنظر قرار می‌دهد؛ معیارها چه ارتباط مهمی با گزینه‌های پیشنهادی پایان مطالعه خواهند داشت. معیارها باید مستقل از یکدیگر باشند و تأمین شدن آن‌ها به معنای حصول رضایت سفارش‌دهنده مطالعه باشد.
• تعیین محدوده مطالعه
گروه مطالعه باید از محدوده‌ای که قرار است روی آن تمرکز و کار کند، اطلاع داشته باشد. این محدوده خطوط قرمز فراتر نرفتن تیم، در مرحله گردآوری اطلاعات و پرهیز از افزایش ناآگاهانه داده‌های ورودی را ترسیم می‌کند.
• ایجاد مدل‌ها
گروه باید مدل‌هایی را برای پردازش داده‌های موردنیاز مطالعه ایجاد کند. این مدل‌ها شامل مدل‌هایی نظیر مدل‌های هزینه، مدل زمان، مدل انرژی و علاوه بر این نمودارها، فلوچارت‌ها و توزیع‌های آماری نیز موردنیاز هستند.
• تأمین امکانات موردنیاز تیم
۲. مطالعه ارزش
به‌طورکلی باید به یاد داشته باشید که مهندسی ارزش کار یک نفر نیست، بلکه کار تیمی است و تیم به عده‌ای می‌گویند که برای دستیابی به اهداف مشترک، با همدیگر کار می‌کنند. در حالت کلی یک تیم مهندسی ارزش ایدئال حداکثر ۱۲ تا ۱۵ نفر عضو تمام‌وقت می‌باشد که می‌تواند از مشاوره و حضور افراد دیگری نیز به‌صورت پاره‌وقت بهره گیرد. آشنایی قبلی اعضای گروه با مفاهیم و متدولوژی مهندسی ارزش و یا تکنیک‌های حل خلاق مسئله بسیار مفید است. مهندسی ارزش و مراحل اجرای آن به‌جز تسهیل گر تیم که تخصص وی مهندسی ارزش است و در این زمینه دارای مدرک حرفه‌ای و تجربه‌های قبلی است، اعضای تیم باید متناسب با نوع پروژه و تخصص‌های دست‌اندرکاران آن انتخاب شوند. ذهن باز و روحیه پرسشگری آن‌ها باید بر تخصص آن‌ها ترجیح داشته باشد.
به‌طورکلی مرحله مطالعه ارزش دربرگیرنده گام‌های عملیاتی پیاده‌سازی متدولوژی ارزش است که فازهای مختلف را در ادامه این نوشتار از سازه افزار توضیح می‌دهیم.
• فاز اطلاعات
هدف فاز اطلاعات کامل کردن مجموعه اطلاعاتی است که در مرحله پیش مطالعه گردآوری‌شده‌اند. لازم به ذکر است که این فاز شامل اطلاع از تمام حقایق، تشخیص تمام محدودیت‌ها، تعیین اجزاء، عوامل هزینه، فضا و کیفیت، توسعه مدل‌ها که مجموع هزینههای اولیه، فضا، ارزش، دوره عمر، کیفیت است.
• فاز تحلیل کارکرد
اگر خلاقیت و کار تیمی را روح مهندسی ارزش بدانیم، قلب تپنده آن را باید تعیین و تحلیل کارکرد دانست. هدف این فاز مشخص کردن صریح محدوده‌هایی از حیطه مطالعه ارزش در پروژه است که بیشترین سودمندی را به دنبال دارند. در حقیقت از طریق این فاز می‌خواهیم پی ببریم که ادامه مطالعه در کدام سمت‌وسو با کدام توجهات مفیدتر است. همچنین لازم است تا در این فاز اقداماتی ازجمله شناسایی و تعیین هر یک از کارکردهای خریدوفروش پروژه، دسته‌بندی کارکردها به دو گروه کلی اصلی و ثانویه، ترسیم و ایجاد یک مدل کارکردی مانند مدل منطقی/ سلسله مراتبی کارکردها یا نمودار تکنیک سیستمی تحلیل کارکرد، تخصیص هزینه و یا دیگر معیارهای قابل اندازه‌گیری و شمارش برای هر یک از کارکردها، مقایسه هزینه و بهای کارکردها، در کنار تخمین بهای کارکرد با توجه به خواسته‌های مشتری برای هر کارکرد مشخص گردد. همچنین در طول این فاز توجه به انتخاب مناسب‌ترین کارکردها، برای ادامه فرآیند تحلیل نیز از اهمیت ویژه‌ای برخوردار می‌باشد.
• فاز خلاقیت
هدف این فاز تولید ایده‌های متعدد برای عملیاتی کردن هر یک از کارکردهای انتخاب شده در انتهای فاز تحلیل کارکرد است. خلاقیت روح مهندسی ارزش است. ذهن باز، تجربه، تسلط به ابزار و فنون ایده پردازی ازجمله ویژگی‌های اعضای تیم مطالعه ارزش است.
• فاز ارزیابی
در فاز ارزیابی، ایده‌های تولید شده در فاز قبلی آنالیز شده و ایده‌های مناسب برای بسط بیشتر انتخاب می‌شود. هدف این فاز، ارزیابی راهکارهای پیشنهادشده، حذف ایده‌های نامناسب و انتخاب بهترین گزینه است. در همین راستا تکنیک‌های اندازه‌گیری ارزش مانند رتبه‌بندی ساده، رتبه‌بندی پی‌درپی، مقایسه زوجی ساده و نرخ دهی دسته‌ای نیز می‌تواند بسیار کارا و عملی باشد.
• فاز توسعه
هدف از فاز توسعه انتخاب و ترکیب بهترین راه‌حل‌های فاز ارزیابی و طرح بهترین گزینه‌ها برای بهبود ارزش است. همچنین گام‌های این فاز شامل:
- منابع عملکرد پیشنهادی باید مورد تجزیه‌وتحلیل قرار گیرند.
- مجموعه اطلاعات فنی هر گزینه باید موردبررسی قرار گیرد.
- برنامه زمان‌بندی پیشنهادی که شامل تمامی فعالیت‌ها شود، تدوین گردد.
- توصیه‌های تیم برای گزینه‌های پیشنهادی کامل شود.
- برای مقایسه موارد نتیجه‌گیری شده از ترکیب راه‌حل‌های پیشنهادی فاز ارزیابی استفاده کنیم.
• فاز ارائه
هدف از فاز ارائه، ارائه دستاوردهای مطالعه ارزش توسط گروه و حصول اطمینان سفارش‌دهندگان مطالعه ازجمله طراح پروژه، ذی‌نفعان پروژه و دیگر مدیران اجرایی آن از انجام شرح خدمات مطالعه و توافق بر عملیاتی بودن توصیه‌های تیم مهندسی ارزش است. همچنین لازم است در گزارش ارائه‌شده، مقدمه، برنامه مطالعه تیم ارزش، مشکل و شناسایی و شرح آن، کارکردها، هزینههای پروژه، گزینه‌ها و مفروضات آن‌ها، دلایل گزینش بهترین گزینه، فعالیت‌های تیم، پیشنهادها و توصیه‌ها به‌طور مشروح ارائه شوند.
۳. مطالعه تکمیلی
به‌طورکلی هدف انجام مرحله مطالعه تکمیلی اطمینان حاصل کردن از پیاده شدن و به کار بستن تغییراتی است که در پایان مطالعه ارزش توصیه‌شده‌اند. درواقع در این مرحله پیگیری می‌شود که آیا نتیجه به‌کارگیری متدولوژی ارزش، توسط اعضای گروه یا مدیریت به افراد دست‌اندرکار اجرای پروژه انتقال داده‌شده است یا نه؟
آشنایی با نقش مدیریت ارزش در ساخت و تولید
مدیریت ارزش می‌تواند به روش‌های ساخت‌وساز، در دسترس بودن مواد، امکانات و مشکلات حملونقل، موانع و محدودیت‌های سایت، هزینه‌ها، سودها، شیوه‌های برنامه‌ریزی و مدیریت و… اشاره کند. این توجه و نگاه گسترده نه‌تنها عامل بهبود کیفیت کار بلکه باعث کاهش هزینه چرخه حیات و کاهش اثرات زیست‌محیطی و غیره می‌شود. از طرفی دیگر شکی نیست که مهندسی ارزش دشمن هزینههای اضافی است بااین‌وجود هنوز چند گام دیگر مانده تا تیم طراحی بتواند آنچه را که از همه مهم‌تر است در اولویت قرار دهد. پیش از شروع هر پروژه این بودجه‌بندی است که شکل می‌گیرد؛ لیکن هر بودجه‌ای نمی‌تواند ضمانت کند که خرج سرمایه مشتری ارزش درخوری را برای او فراهم می‌کند و این‌زمانی است که مدیریت ارزش می‌تواند پا به عرصه گذاشته و اقداماتی انجام دهد.
بیشتر بخوانید : بانک اطلاعات ساختمان | پروژه های در حال ساخت
اهمیت مدیریت ارزش از دیدگاه متخصصین و مدیران
به‌طورکلی می‌توان اذعان نمود که مدیریت ارزش در بحث افزایش رضایت و حفظ مشتری از اهمیت خاصی برخوردار بوده و می‌تواند فرصتی باشد تا ویژگی‌های برند در پروژه لحاظ شود که طبیعتاً به اعتبار مشتری و اهداف سازمانی کمک شایانی می‌کند. جالب است بدانید که مهندسی ارزش یک استراتژی ایده آل برای زمانی است که تعرفه‌های پروژه تحت شرایط مختلف اقتصادی، سیاسی و حتی بهداشتی همانند گسترش کرونا رو به افزایش هستند و کسب‌وکارها در معرض آسیب‌های جدی قرارگرفته‌اند. از طرفی اگر نگاه عمیق‌تری به موضوع داشته باشیم متوجه می‌شویم که مدیریت ارزش باید به‌عنوان یک جنبه ضروری و لازم‌الاجرا به هر پروژه اضافه شود؛ چراکه نه‌تنها باعث کاهش هزینه پروژه می‌شود بلکه عاملی مهم در ایجاد ارزش‌افزوده و موفقیت برای پروژه و مجری پروژه است. چراکه به‌طورمعمول در برابر کاهش هزینه می‌توان از راهکارهای همچون طراحی از نو یا بهره‌گیری از شیوه‌های معادل، ایجاد تغییر در آزادی عمل طراحی یا مدیریت بهینه هزینههای عملیات استفاده کرد.
همان‌طور که میدانید در بازاری که برندها و شرکت‌های بزرگ سکان آن را بر عهده گرفتند و قیمت‌ها همچون کابوسی برای پیمانکاران است طراحی و ساخت محصولاتی که از زیر ذره‌بین مهندسی ارزش عبور کردند موجب رقابت بیشتری در بازار می‌شود و ازآنجاکه قیمت محصولات جدید به‌واسطه مدیریت ارزش کاهش‌یافته پیمانکاران نیز علاوه بر امکان خرید بهتر این فرصت را پیدا می‌کنند که پروژه‌های خود را با نرخ‌های پایین‌تری ارائه دهند.
مزایای اجرای مهندسی ارزش در پروژه‌ها
همان‌طور که تا بدین جای این مقاله از سازه افزار مطالعه نمودید، مهندسی ارزش رویه‌ای کارا بوده که با مزایا و ویژگی‌های ارزشمندی همراه است. ایجاد هم‌افزایی، بهبود ارتباطات بین تهیه‌کنندگان طرح، مالکیت توصیه‌های حاصل از کارگاه‌های مهندسی ارزش و قابلیت استفاده از آن‌ها در طرح‌های آتی، ایجاد بهبود کارایی، ازجمله نتایج نامحسوس مهندسی ارزش می‌باشد؛ بنابراین می‌توان منافع کاربرد مهندسی ارزش را به‌مراتب بیش از صرفه‌جویی تنها محسوب کرد. با توجه به آنچه ذکر شد در این بخش از این نوشتار به چند نمونه از مزایای کلی آن اشاره می‌کنیم که شامل:
• اجرای مهندسی ارزش در پروژه‌ها به‌مانند استفاده از یک ابزار قدرتمند است
• مهندسی ارزش جهت حل مسئله و یا تحلیل فعالیت‌های طرح به کار می‌رود.
• مهندسی ارزش موجب افزایش شاخص ارزش محصول و یا خدمات می‌شود.
• به یاد داشته باشید که این رویه صرفاً موجب کاهش هزینه و یا افزایش کیفیت و کارکرد نمی‌شود.
• اجرای مهندسی ارزش با نظام‌مندی و برنامه کار همراه است.
• مهندسی ارزش می‌تواند برای افزایش ارزش یک محصول و یا خدمات به کار رود.
• در هر یک از مراحل طراحی محصول یا پروژه می‌تواند به کار رود.
• در محاسبه شاخص ارزش جمع هزینه اولیه به همراه هزینه طول عمر ملاک است.
کلام پایانی
هدف ما از این نوشتار در سازه افزار ارائه جدیدترین اطلاعات در حوزه‌ی مهندسی ارزش و اهمیت آن در پیشروی و موفقیت پروژه‌های مختلف بود که امیدواریم این مطلب نیز همچون دیگر مقالات سازه افزار برای شما عزیزان مفید بوده باشد.