نوع لوله‌ای که برای هر هدفی استفاده‌شده است، به سن سیستم لولهکشی خانه‌تان بستگی دارد. ممکن است در یک سیستم لولهکشی قدیمی، از لوله‌های چدنی و گالوانیزه استفاده‌شده باشد، درحالی‌که در خانه‌های جدید از انواع لوله‌های پلاستیکی که منحصراً برای یک کاربرد خاص هستند، استفاده می‌شود.
ممکن است که برخی از لوله‌های پلاستیکیِ به‌کاررفته در لولهکشی (مثل PVC و CPVC)، در سیستم تهویه‌ی دستگاه‌های چگالش با راندمان بالا هم استفاده شوند؛ اما این مطلب مروری است بر انواع لوله‌هایی که در لولهکشی منازل به کار می‌روند. انواع لوله‌هایی که در لولهکشی ساختمان‌ها با قدمت‌های مختلف به‌کاررفته‌اند، کاربردشان و نحوه‌ی برش و چسباندن آن‌ها به یکدیگر، در این مطلب بررسی‌شده است.
در اینجا انواع لوله‌هایی که برای خطوط فاضلاب، لوله‌های آب‌رسانی و گازرسانی به کار می‌روند را مشاهده می‌کنید:
- لوله‌های چدنی برای خطوط فاضلاب
- PVC (پلی وینیل کلرید)
- لوله‌های برنجی با روکش کروم برای خطوط فاضلاب
- لوله‌های مسی با روکش کروم برای لوله‌های انتقال آب
- آهن گالوانیزه برای لوله‌های انتقال آب
- لوله‌های مسی (سخت و انعطاف‌پذیر) برای لوله‌های آب
- CPVC (پلی وینیل کلرایدِ کلر زده) برای لوله‌های آب
- PEX (پلی‌اتیلن شبکه‌ای) برای لوله‌های آب
- آهن سیاه برای لوله‌های گاز
چدن
شکل ظاهری: لولهی فلزی سنگین با قطر زیاد، دارای سطحی سیاه رنگ و زبر و موج‌دار.
توضیحات: لولهی تخلیه‌ی فاضلاب با کیفیت بالا که سنگین است و صدای فاضلابی که در جریان است را ضعیف می‌کند. این لوله‌ها قوی و با دوام هستند اما برش‌شان سخت است و غالباً برای بریدنشان به یک ابزار برش مخصوص با تیغه‌ی اره‌ی تیز، نیاز است. اغلب اوقات این لوله‌ها در بازسازی‌ها توسط لوله‌های PVC جایگزین میشوند و لوله‌های چدنی به‌ندرت در ساختوسازهای جدید مورداستفاده قرار می‌گیرند و بیشتر به‌جای آن‌ها از لوله‌های PVC یا ABS (آکریلونیتریل بوتادین استایرن) استفاده می‌کنند.
مزایا
- لوله‌های گالوانیزه بسیار محکم هستند
معایب
- لوله‌های گالوانیزه به‌مرور دچار فرسایش میشوند و راه‌آب را سد می‌کنند.
- ممکن است برخی از لوله‌های گالوانیزه منجر به ورود سرب به داخل آب شوند
کاربرد متداول: در خطوط لوله‌های فاضلاب و لوله‌های تهویه‌ی هوا.
برش و اتصالات: برای برش این لوله‌ها به اره‌های رفت و برگشتیِ سنگین و یا ابزار برش خاصی به نام دستگاه برش لولهی چدن، نیاز است. محکم کردن و اتصال لوله‌های چدنی به یکدیگر، با روش‌های خاصی انجام می‌شود. به‌عنوان‌مثال، برای اتصال لوله‌های فاضلاب از سرب و کنف لولهکشی استفاده می‌شود، اتصالات توپی یا غیر توپی با استفاده از بست تیپ محکم میشوند و روش‌های دیگری هم وجود دارند که معمولاً برای صاحب‌خانه‌ها ناآشنا هستند.
بیشتر بخوانید: گرمایش از کف ساختمان
PVC (پلی وینیل کلراید)
شکل ظاهری: پلاستیک سفید و سخت
توضیحات: امروزه PVC به یک استاندارد غیررسمی برای لولهکشی خطوط فاضلاب تبدیل‌شده است. PVC لولهی محکمی است که در برابر مواد شیمیایی و گرما مقاوم است و به‌راحتی بریده و نصب می‌شود. اغلب برای تعویض لوله‌های چدن شکسته و همچنین تعمیر سایر خطوط فاضلاب، از لوله‌های PVC استفاده می‌شود.
مزایا
- اندازه‌ی قطر لوله، بر روی سطح سفید آن درج‌شده است
- ارزان است و می‌تواند برای کاربرد‌های بلندمدتی مثل آبیاری، مورداستفاده قرار بگیرد
- انعطاف‌پذیر است
معایب
- اتصال لوله‌ها را نمی‌تواند جدا کرد و تنها راه، بریدن آن‌ها است
- لوله‌هایی که در محل اتصال به هم چسبیده‌اند، ممکن است مستعد نشت باشند
- شکننده است و احتمال خرد شدنش وجود دارد
کاربرد متداول: لوله‌های فاضلاب، لوله‌های هواکش و سیفون‌های تخلیه.
برش و اتصالات: لوله‌های PVC به‌راحتی توسط اره‌ی آهن‌بر یا لوله‌بر بریده میشوند. بخش‌های مختلف آن توسط اتصالات پلاستیکی و به‌صورت مکانیکی به هم متصل میشوند تا در آینده بتوان آن‌ها را از هم جدا کرد و یا این‌که این اتصالات را توسط حلال‌های شیمیایی مخصوصی به‌صورت دائمی به هم می‌چسبانند.
توجه: ممکن است متوجه شده باشید که یک لولهی پلاستیکی دیگر نیز در لولهکشی منزلتان به‌کاررفته است (یک لولهی پلاستیکی سیاه). این لوله‌ها ABS (آکریلونیتریل بوتادین استایرن) نام دارند و عمدتاً در ساختوسازهای جدید و تعمیرات لولهکشی، توسط PVC جایگزین شده‌اند، زیرا در اثر نور خورشید تخریب میشوند. لوله‌های ABS به همان روش لوله‌های PVC، بریده و نصب میشوند.
برنج با روکش کروم
شکل ظاهری: لوله‌های روشن و براق با روکش کرومی که قطر بزرگ‌تری دارند (بیش از 1 اینچ یا 2.5 سانتی‌متر).
توضیحات: غالباً برای لولهکشی خطوط فاضلابی که آشکار هستند (مثل سیفون تخلیه‌ی مدل p و یا سایر سیفون‌های تخلیه که ظاهرشان مهم است) به‌جای لوله‌های PVC از این لوله‌ها استفاده می‌شود.
کاربرد متداول: سیفون‌ها و لوله‌های تخلیه‌ی آشکار.
برش و اتصالات: به‌راحتی با اره‌ی آهن‌بر بریده میشوند و با اتصالات کشویی به هم وصل میشوند
مس با روکش کروم
شکل ظاهری: لوله‌های روشن و براق با روکش کرومی که قطر کوچک‌تری دارند (3.8 اینچ یا کمتر).
توضیحات: معمولاً این لوله‌ها در جاهایی که ظاهر لوله‌های آبی که نمایان هستند اهمیت دارد، به کار می‌روند.
کاربرد متداول: در لوله‌های آب آشکار، از قبیل لوله‌های توالت یا سینک‌ها.
برش و اتصالات: به‌راحتی توسط یک اره‌ی آهن‌بر یا لوله‌بر، بریده میشوند و با اتصالات فشرده‌سازی‌ای که از جنس برنج با روکش کروم هستند، به هم متصل میشوند.
آهن گالوانیزه
شکل ظاهری: لولهی فلزی و سخت به رنگ نقره‌ای-خاکستری.
توضیحات: لوله‌های آهنی گالوانیزه، قبلاً روش متداولی برای لولهکشی خطوط آب‌رسانیِ منازل بودند، اما این لوله‌ها به دلیل فرسایش و زنگ‌زدگی، به‌تدریج از بین می‌روند. به همین دلیل دیگر این لوله‌ها کاربرد چندانی ندارند و به‌جای آن‌ها از لوله‌های مسی یا لوله‌های پلاستیکیِ پکس استفاده می‌شود. برش و اتصال این لوله‌ها دشوار است و خود صاحب‌خانه نمی‌تواند به‌تنهایی با آن‌ها کار کند. معمولاً در هنگام تعمیر، با لوله‌های مسی یا پکس جایگزین میشوند.
کاربرد متداول: به‌عنوان لوله‌های آب و فاضلاب در خانه‌های قدیمی.
برش و اتصالات: توسط یک اره‌ی رفت و برگشتی یا اره‌ی آهن‌بر، بریده میشوند. این لوله‌ها توسط اتصالاتی که از جنس آهن گالوانیزه هستند، به هم متصل میشوند.
مس (سخت یا انعطاف‌پذیر)
شکل ظاهری: لوله‌های فلزی به رنگ مسی و کدر.
توضیحات: لوله‌های مسی بر دو نوع‌اند: سخت و انعطاف‌پذیر. دیواره‌‌ی نوع سخت آن، ضخامت‌های مختلفی دارد: K, L و M. معمولاً از نوع M، در لوله‌های آب استفاده می‌شود. مس در طی چندین دهه ثابت کرده است که در برابر خوردگی مقاوم است و بسیار قابل‌اطمینان است. مس فلز انعطاف‌پذیری است که به‌آسانی بریده و سرهم می‌شود. البته مستعد آسیب است و ممکن است که با گذر زمان سوراخ‌های ریزی بر رویش ایجاد شود و همچنین یخ زدن آب در درون لوله‌ها، باعث شکستگی آن‌ها می‌شود.
افزایش قیمت مس در سال‌های اخیر باعث شده که لوله‌های پکس و CPVC بیشتر مورداستفاده قرار بگیرند. قیمت لوله‌های مسی، سه برابر گران‌تر از لوله‌های پکس است.
مزایای لوله مسی سخت
- اگرچه که به آن لولهی سخت می‌گویند، اما کمی قابلیت خم شدن هم دارد
- به‌خوبی از عهده‌ی گرما برمی‌آید
- در برابر فشار‌های شدید، مقاوم است
- بازیافتش آسان است، حتی لوله‌های مسیِ باطله، ارزش مالی هم دارند
معایب لوله مسی سخت
- به دلیل نیاز به لحیم‌کاریِ اتصالات، کار کردن با آن برای افراد غیرمتخصص مشکل است
- گران است
- بر رویش روزنه‌های سوزنی‌ای ایجاد می‌شود که منجر به نشت میشوند
- ممکن است داخل لوله فرسوده شود و مانع از عبور آب شود
مزایا لوله مسی انعطاف‌پذیر
- در نواحی تنگ و غیرمعمول، جای می‌گیرد
- نسبت به گرمای زیاد، مقاوم است
معایب لوله مسی انعطاف‌پذیر
- گران است
- نازک و مستعد شکستن است
کاربرد متداول: لوله‌های مسی سخت برای استفاده در مسیرهای طولانی در خطوط آب‌رسانی و در برخی از موارد در خطوط فاضلاب خانگی، به کار می‌روند. مس انعطاف‌پذیر برای استفاده در مسیرهای کوتاه در لوله‌های آب‌رسانی منزل و لوله‌های آب یخچال‌ها و ماشین‌های ظرف‌شویی، به کار می‌رود. ممکن است از آن‌ها در لولهکشی گاز هم استفاده شود.
برش و اتصالات: لوله‌های مسی به‌راحتی توسط اره‌ی آهن‌بر یا لوله‌بر بریده میشوند. بخش‌های مختلف آن توسط لحیم‌کاری یا از طریق اتصالات پرس، به هم متصل میشوند. لوله‌های مسیِ انعطاف‌پذیر را هم می‌توان با استفاده از مشعل و اتصالات برنجی، به هم متصل کرد.
CPVC (پلی وینیل کلرایدِ کلر زده)
شکل ظاهری: پلاستیک سفید یا کرم‌رنگ و کدر.
توضیحات: CPVC پلاستیک سخت و ارزان‌قیمتی است که برای مقاومت در برابر فشار و دمای زیاد طراحی‌شده است.
کاربرد متداول: از CPVC در لوله‌های آب سرد و گرم استفاده می‌شود.
برش و اتصالات: این لوله‌ها به‌راحتی توسط اره‌ی آهن‌بر یا لوله‌بر بریده میشوند. لوله‌های CPVC توسط اتصالات پلاستیکی و چسب‌های حلال به‌طور دائمی به هم متصل میشوند و یا برای این‌که در آینده بتوان آن‌ها را از هم جدا کرد، آن‌ها را با اتصالات گیره‌ای به هم متصل می‌کنند.
PEX (پلی‌اتیلن شبکه‌ای)
شکل ظاهری: لوله‌های پلاستیکی انعطاف‌پذیر به رنگ‌های آبی برای آب سرد و قرمز برای آب گرم و رنگ سفید.
توضیحات: پکس از پلیمر HDPE (پلی‌اتیلن با دانسیته‌ی بالا) شبکه‌ای ساخته‌شده است و ماده‌ی فوق‌العاده‌ای برای لولهکشی است که از سال 1970 استفاده می‌شود. پکس محکم و انعطاف‌پذیر است و در دماهای پایین‌تر از 32 درجه تا بالاتر از 200 درجه‌ی فارنهایت، دوام می‌آورد. پکس در برابر خوردگی مقاوم است و برخلاف لوله‌های مسی، سوراخی ایجاد نمی‌کند. ازآنجایی‌که پکس انعطاف‌پذیر است و به اتصالات کمتری نیاز دارد، آسان‌تر و سریع‌تر نصب می‌شود. همچنین کاهش تعداد اتصالات در لوله‌های پکس، احتمال نشت را هم کاهش می‌دهد.
لوله‌های پکس برای پیمان‌کارانی که سیستم‌های لولهکشی جدید را نصب می‌کنند و همچنین برای لوله‌کشانی که سیستم‌های لولهکشی قدیمی را به‌روز می‌کنند، بسیار محبوب است. همچنین صاحب‌خانه‌ها نیز در حال کشف قابلیت‌های این لوله‌ها هستند.
مزایا
- لوله‌های آب گرم بارنگ قرمز و لوله‌های آب سرد بارنگ آبی مشخص‌شده‌اند
- بسیار انعطاف‌پذیر است و تا 90 درجه خم می‌شود
- می‌توان آن‌ها را به اتصالات لولهکشی متصل کرد
- ارزان هستند
- قابل اتصال به لوله‌های مسی هستند
- به‌راحتی برش می‌خورند
معایب
- ماندگاری طولانی‌مدتشان آزمایش نشده است
- ممکن است در مکان‌های اتصال به لوله‌های دیگر، دچار نشتی شوند
- قابل بازیافت نیستند
کاربرد متداول: لوله‌های آب و لوله‌های گرمایشی تابشی.
برش و اتصالات: لوله‌های پکس با ابزار‌های تخصصی بریده و به هم متصل میشوند.
بیشتر بخوانید: جامع ترین و بروزترین آگهی های صنعت ساختمان
آهن سیاه
شکل ظاهری: لولهی سخت و سیاه و کدر که قطرش معمولاً 1 اینچ یا کمتر است.
توضیحات: لوله‌های سیاه تقریباً مشابه با لوله‌های آهنی گالوانیزه هستند، تنها تفاوتشان این است که لوله‌های سیاه تیره‌تر هستند و فقط برای گازرسانی طراحی‌شده‌اند.
کاربرد متداول: در لوله‌های انتقال گاز طبیعی یا پروپان. غالباً از آن‌ها برای گازرسانی به کوره‌ها، دیگ‌های بخار و آب‌گرم‌کن‌ها استفاده می‌شود.
برش و اتصالات: با اره‌ی رفت و برگشتی و اره‌ی آهن‌بر بریده می‌شود. این لوله‌ها با استفاده از اتصالات مشبکی که مخصوص لوله‌های سیاه هستند، به هم متصل میشوند.