آشنایی با مبحث معماری منظر و اهمیت آن
همان‌طور که احتمالاً شما نیز شاهد آن هستید، رشد روزافزون جمعیت باعث افزایش افسارگسیخته و بی‌رویه مصرف منابع توسط انسان شده است که متعاقباً آلودگی کره زمین و آسیب به محیط‌زیست را نیز به دنبال داشته است. با توجه به همین مسئله معماری منظر ازجمله مفاهیمی هست که بهره‌گیری از آن می‌تواند کمک زیادی به احیا و بازسازی محیط‌زیست نموده و در کنار آن اثرات مثبتی بر روح و روان افراد حاضر در آن اجتماع گذاشت. درواقع هنر معماری منظر با انواع مختلفی از ایده‌ها به میدان آمده که شناخت اصول و المان‌های مهم آن می‌تواند در راستای تغییرات بزرگی برای تحول در طراحی فضا به شمار آید. حال در این بخش از وبلاگ سازه افزار به سراغ آشنایی بیشتر شما عزیزان با این مبحث و اثرات آن می‌رویم، پس مثل همیشه با ما همراه باشید.
آشنایی با تاریخچه مختصر معماری منظر
به‌طورکلی می‌توان تاریخچه حضور معماری منظر را در سه حوزه موردبررسی قرارداد که این رویه‌ها شامل: معماری منظر از دیدگاه هنر، معماری منظر از دیدگاه دانش و معماری منظر از دیدگاه حرفه‌ای است که هر یک از ای موارد را به ترتیب موردبررسی قرار می‌دهیم.
معماری منظر از دیدگاه هنری
تاريخچه پيدايش معماری منظر به اولين سرچشمه‌های معماري و طراحي منظر با تأكيد بر طبيعت و لزوم به‌کارگیری آشتي با طبيعت که در ايران و مصر بوده است، نسبت داده می‌شود. همچنین همان‌طور که در بخش قبل نیز اشاره کردیم معماري منظر، هنر، دانش و حرفه‌ای بین‌رشته‌ای است كه آن را به شكل امروزي و نوين، بايستي حاصل فعاليت و تجربه معماران و هنرمندان در طي تاريخ حدوداً 500 ساله دانست؛ بنابراین خاستگاه كنوني اين حرفه را می‌توان در برخوردهاي اوليه با فضاي باز از سوي فرهنگ‌های باستاني، از ايران و مصر گرفته تا يونان و روم و سپس ظهور انواع نهضت‌های باغ سازی و پارک سازی در اروپا و آمريكا رديابي نمود.
معماری منظر از دیدگاه دانش
مقصود از پيدايش معماري منظر از دیدگاه دانش، ظهور اولين دوره درسي و آموزشي اين رشته در محافل
علمي و تحقيقاتي سراسر دنيا ازجمله ایران هست. جالب است بدانید که اولين برنامه درسي دانشگاهي رشته معماري منظر در ایالات‌متحده آمريكا تحت همين عنوان در دانشگاه ايالتي ميشيگان و در سال 1898 ارائه گرديد؛ بنابراین با توجه به اين تاريخچه، از عمر اين رشته در مجامع علمي جهان در حدود يك قرن می‌گذرد. از طرفی رشته معماري منظر در ايران، دوران كودكي خود را سپري می‌کند. يعني از پيدايش آن در مراكز دانشگاهي بيش از 8 سال نمی‌گذرد. درواقع اولين برنامه درسي اين رشته در ايران در دانشگاه شهيد بهشتي، در سال 1379 شروع به كار نمود. سپس، اين رشته در دانشگاه تهران در سال 1380 و در مقطع كارشناسي ارشد، نیز راه‌اندازی شد.
بیشتربخوانید: فرش‌های مدرن
معماری منظر از دیدگاه حرفه‌ای
پيشينه رويكرد حرفه‌ای به اين رشته، به معناي ظهور اولين افراد و معماران منظر هست كه تحت همين نام در مسابقه طراحي سنترال فعاليت حرفه‌ای داشته‌اند. در همین راستا جالب است بدانید که در سال 1858 ميلادي پارك نيويورك برنده این مسابقه شد و دو نفر از طراحان پارک نیویورک خود را به‌عنوان معمار منظر معرفي نمودند. در حقيقت اين اولين باري بود كه رشته معماري منظر به‌مثابه حرفه‌ای در مجامع بین‌المللی مطرح گرديد.
تعریف معماری منظر و المان‌های بااهمیت در آن
به‌طورکلی می‌توان مطرح کرد که معماری منظر نوعی تخصص حرفه‌ای است که رشته‌هایی نظیر علوم اجتماعی، هنر، علوم مهندسی، فلسفه و ریاضی را در برمی‌گیرد. درواقع هدف از معماری منظر این است که یک متخصص بر روی تمام ساختارهای بیرونی چه کوچک و چه بزرگ، چه شهری و چه روستایی با انواع مصالح به‌کاررفته و با توجه به مسائل مربوط به آب‌شناسی و محیط‌زیست مشغول به فعالیت و طراحی در محیط شود. به‌طور خلاصه از یک نگاه دیگر نیز می‌توان مطرح کرد که معماری منظر طراحی، برنامه‌ریزی، تحلیل و بررسی، نگهداری و ترمیم زمین را نیز در برمی‌گیرد. چراکه این معماری فرآیندی آگاهانه برای ایجاد یکسری تغییرات فیزیکی در محیط است که طراحی محیط و مکان‌های مختلف را شامل می‌شود.لازم به ذکر است که معماری منظر سعی می‌کند با توجه به سلامت و آسایش انسان، کیفیت زندگی وی را بالابرده و تنش‌های پیش روی وی را که ناشی از محیط است، کاهش دهد. همچنین در خصوص این معماری می‌توان گفت دو مفهوم پایداری و مکان همواره موردتوجه قرار می‌گیرند که پایداری به میزان مقاومت و توانایی محیط برای ادامه حیات و مکان به فضایی برای خلق تصاویر ذهنی و به ذهن سپردن آن‌ها برای مدت طولانی است.
اهمیت نقشه در پروژه معماری منظر
نام معماری منظر عموماً به مجموعه مراحل مطالعه، طراحی و اجرای فضای سبز در معماری و متعلقات آن اطلاق می‌شود که به‌وسیله‌ی آن فضای سبز تازه‌ای ایجادشده و منتظرانش را خشنود می‌کند. این مراحل نیز خود شامل مراحل دیگری از بررسی‌های مهم هستند، مانند تهیه نقشه و برنامه مناسب به‌ویژه برای نقاطی که دچار آسیب و یا تغییر شده‌اند. برای مثال مناطق اطراف شهر، مناطق نیمه‌شهری، مناطق معدنی و صنعتی. پروژه‌های معماری منظر با این خصوصیات باید طوری باشد که به‌طور اساسی منطقه موردنظر را تغییر دهد و آسیب‌دیدگی‌های فضای سبز در معماری را برطرف سازد.
آشنایی با اصول حاکم بر معماری منظر
همان‌طور که حتماً میدانید به‌منظور استفاده درست و بهینه از معماری منظر ما نیازمند پیروی از یک سری اصول و استاندارد تعریف شده برای این حوزه بخصوص هستیم که در ادامه این نوشتار از سازه افزار به ارائه مهم‌ترین اصول در نظر گرفته شده در آن می‌پردازیم و شما را با این المان‌ها بیشتر آشنا میکنیم.
توجه به پیوستگی و انسجام پروژه
به‌طورکلی باید بدانید که پیوستگی در معماری منظر به معنی تکرار و ثبات هست. درواقع حضور پیوستگی در فضا از طریق تکرار المان‌های مختلف بوده و ثبات به‌منظور خلق انسجام و پیوستگی به‌وسیله تطبیق المان‌های مختلف یک چشم‌انداز با یکدیگر و به‌منظور ایجاد یک تم مشترک است.
بیشتربخوانید: بانک اطلاعات ساختمان
تعادل در معماری منظر
تضاد و هارمونی در محیط
لازم است بدانید که تضاد کمک می‌کند که بتوان یک المان و عنصر به‌خصوص را در طراحی شاخص نمود. درحالی‌که هارمونی کمک می‌کند که المان‌های موجود در یک چشم‌انداز منسجم به نظر برسند. به‌طورکلی المان‌های متضاد وقتی‌که در کنار یکدیگر قرار بگیرند توجه بیننده را به خود جلب می‌کنند؛ زیرا تضاد و هارمونی به‌وسیله قرینه پردازی یا کنار هم گذاشتن هر عنصر از هنر یا استفاده از رنگ‌های مکمل در کنار یکدیگر به دست می‌آید.
اهمیت رنگ و رنگ‌بندی
رنگ و رنگ‌بندی موجب القای حس زنده بودن به طراحی شما می‌شود. همان‌طور که میدانید مطالعات زیادی در مطلب روانشناسی رنگ به‌طور مفصل بر موضوع تأثیر رنگ بر روح و روان انسان پرداخته است. درواقع همواره تأکید شده که رنگ‌های گرم برجسته‌تر هستند و به نظر می‌رسد که به سمت شما در حال حرکت می‌باشند. درحالی‌که رنگ‌های سرد مانند آبی و سبز در حال فاصله گرفتن از بوده و معمولاً کاربرد وسیعی در خلق چشم‌اندازها دارند.
المان با اهمیت گذر
به‌طورکلی گذر به معنای تغییر تدریجی است. درواقع گذر در طراحی منظر به‌وسیله دگرسانی تدریجی اندازه گیاهان یا شدت رنگ نشان داده می‌شود که معمولاً در بافت‌ها، اندازه و شکل المان‌های مختلف به تصویر کشیده می‌شود.
المان خط
از لحاظ طراحی معماری خط به‌عنوان یک المان مادر تمامی المان‌های دیگر در معماری و طراحی منظر در نظر گرفته می‌شود. چراکه خطوط به‌منظور خلق تمامی المان‌های طراحی ازجمله بافت‌ها و چشم‌اندازهای مورداستفاده قرار می‌گیرند. خطوط همچنین به‌منظور دادن عمق و فاصله به کار گرفته می‌شوند و یکی از اصیلی‌ترین المان‌های حاضر در معماری منظر شمرده می‌شود.
توجه به نسبت‌ها
نسبت اشاره به‌اندازه یک المان نسبت به یک المان دیگر دارد. در میان این هشت اصل معماری منظر، این اصل آشکارترین آن‌ها است اما بااین‌وجود استفاده درست و بهینه از آن به مقداری برنامه‌ریزی و تفکر نیاز دارد. به‌طورکلی می‌توان اذعان نمود که با استفاده به‌جا از این اصل می‌توان از تناسب المان‌های به‌کاررفته در طراحی و معماری منظر اطمینان حاصل کرد و آنچه در ذهن است را به‌خوبی پیاده‌سازی نمود.
المان تکرار
آشنایی با محدوده فعالیتی معماری منظر
به‌طورکلی حیطه‌ی فعالیت این سبک از معماری بسیار گسترده است، اما در یک‌رویه کلی می‌توان محدوده فعالیتی معماری منظر را شامل مواردی ازجمله:
-
علوم محیطی
-
هنر و بوم‌شناسی
-
بازیابی و احیای مناطق مرطوب و جنگلی درخطر
-
ایجاد امنیت برای دولت و دیگر ساختمان‌ها
-
سم‌زدایی و پاک‌سازی آب باران
آشنایی کلی با زمینه فعالیت معماران منظر
بعضی از معماریان منظر، بر روی انواع مختلفی پروژه معماری کار می‌کنند؛ اما بعضی دیگر به‌صورت تخصصی بر روی مکان خاصی مانند زیباسازی خیابان‌ها و جاده‌ها، پروژه‌ها بهبود ظاهر سواحل و اسکله‌ها، پارک‌ها و غیره فعالیت می‌کنند. همچنین می‌توان اذعان نمود که گروهی دیگر از این معماران، بر روی شرایط محیطی و مدیریت منابع مانند توانایی رشدی گیاهان، تأثیرات محیطی و هزینه مطالعاتی و یا مکان‌های پیمان‌کاری فعالیت می‌کنند. همچنین تعداد قابل‌توجهی از این معماران که تعدادشان نیز رو به افزایش است، بر روی ترمیم و احیای محیط‌زیست فعالیت می‌کنند که این فعالیت‌هایی از قبیل احیا و نگهداری زمین‌های مرطوب و یا استفاده بهینه از آب طوفان و سیلاب‌ها و ایجاد راهی برای ارتقای استفاده از آن‌ها هست. همچنین باید اذعان نمود که دسته‌ی دیگری از این معماران، به احیای مناطق تاریخی ازلحاظ معماری منظر و یا حفظ آن‌ها می‌پردازند.
بیشتربخوانید: ساختمان و همه‌ی موارد مربوط به ساخت آن
سنترال پارک نیویورک نمونه‌ی جذابی از معماری منظر
سنترال پارک نیویورک یا پارک مرکزی نیویورک نام پارک بزرگ و معروفی است که در مرکز منهتن و در میان مراکز تجاری شهر نیویورک قرار دارد. پارک مرکزی نیویورک، اولین پارک مُدرن در تاریخ ایالات‌متحدهٔ آمریکا محسوب می‌شود که در سال ۱۸۵۷ میلادی توسط فردریک لاو المستد و همکار انگلیسی‌اش کالورت واکس دو تن از بزرگ‌ترین معماران منظر جهان طراحی و افتتاح شد. جالب است بدانید که وسعت این پارک حدود ۳۴۲ هکتار است که به شکل مستطیل در قلب منطقه منهتن (منطقه تجاری نیویورک) واقع شده است. همچنین لازم به ذکر است که این پارک دارای دریاچه‌هایی به وسعت جمعاً ۶۰٫۷ هکتار هست. تقریباً تمام پارک مرکزی نیویورک، محوطه‌سازی شده و معماران آن را در قرن ۱۸، طراحی و بعد هم اجرا نموده‌اند.
معماری منظر از دیدگاه معماران برجسته ایران
توجه به زیباسازی محیط اطراف و طراحی منظر از گذشته‌های خیلی دور، یکی از ارکان اصلی معماری ایران بوده است. باغ سازی ایرانی، گواه اهمیت معماری منظر درگذشته ایران است. پیش‌تر در تعریف کلی معماری منظر به معرفی این رشته و مفهوم آن پرداخته شد، اما خوب است دیدگاه معماران برجسته نیز در این رابطه بررسی شود تا درک بهتری نسبت به معماری منظر ایجاد شود. در ادامه به بررسی دیدگاه سه معمار برجسته ایرانی در این رابطه خواهیم پرداخت.
معماری منظر از دیدگاه مرتضی ادیب
معماری منظر در ایران، تاریخچه‌ای بسیار کوتاه در جریانِ حرفه‌های مربوط به طراحی محیط دارد؛ هرچند در سطح جهانی هم باوجود بیش از یک قرن قدمت در عرصه آکادمی، این رشته هنوز نیاز به تکامل بیشتر دارد. باوجوداینکه معماری منظر در مباحث زیادی، خصوصاً در حیطه مفاهیم مرتبط با خلق و سازمان‌دهی فضا و مکان، نزدیکی خیلی زیادی به معماری دارد، ولی عرصه فعالیت آنکه معمولاً با خلق، ساماندهی و مدیریت فضاهای باز طبیعی و مصنوعی هست و ارتباط ناگزیر معماری منظر با فرایندهای جاری در این زمینه، سبب شده ویژگی‌های خاصی برای آن ایجاد شود. ویژگی‌های این رشته سبب شده تا معماران منظر در کنار درک مفاهیم عمیق درباره خلق فضا، نیاز به آشنایی و استفاده از طیف گسترده‌ای از دانش‌های مربوط به رفتار انسان، مفاهیم هنری و تاریخی مربوط به فضاهای باز و طبیعی، دانش و علوم مربوط به طبیعت و مؤلفه‌های طبیعی و همچنین دانش مهندسی برای ایجاد و مدیریت منظر باشند. فضاهای باز رهاشده و بی‌کیفیت شهری، ازجمله خیابان‌ها، پیاده‌روها و میدان‌ها ازجمله فضاهایی به شمار می‌روند که می‌توانند عرصه کار مهمی برای معماران فعال در حیطه منظر باشند. از طرف دیگر، بازنگری روش‌های باز زنده سازی فضاهای طبیعی شهری، مثل رود راه‌ها با دیدگاه معماری منظر، لازم به نظر می‌آید.
معماری منظر از دیدگاه مریم یوسفی
به‌طورکلی به‌منظور نتیجه دادن تلاش‌های حرفه‌ای در حیطه طراحی محیط‌های مناسب و با کیفیت برای مردم، باید مجموعه‌ای از عوامل، گرد هم جمع شوند. به‌عنوان نمونه، در فضای عمومی شهرها باوجود قدمت و سابقه معماری و شهرسازی و همچنین وجود معماران مطرح در کشور، با توجه به ضوابط و قواعد اجرایی ضعیف، شاهدِ فضاهایی در شهر می‌باشیم که به‌مرور، کیفیت خود را ازدست‌داده‌اند؛ به شکلی که به‌جای شهرهای زیبا و انسان‌مدار، شهرهایی بدون هویت داریم که گاهی تک بناهای شاخص حاصل از کار معماران متعهد و کارفرمایان علاقه‌مند در آن‌ها به چشم می‌خورند.بنابراین با این پیش‌زمینه برای تأثیرگذاری معماری منظر در معماری و شهرسازی فعلی کشور، نخستین گام، احترام گذاشتن به جایگاه تخصصی این رشته در میان فعالیت‌هایی است که در راستای خلق فضا در مقیاس معماری یا شهری صورت می‌گیرند. همچنین بازنگری و تغییر الگوهای فضاهای شهری، پارک‌ها و دیگر عرصه‌های مرتبط و استقبال از ایده‌های جدید می‌تواند برای بهبود کیفیت محیط‌های شهری مفید باشد.
بیشتربخوانید: پاسیو و نکات مهم در طراحی آن
معماری منظر از دیدگاه سینا رزاقی
حرفه دانش معماری منظر باهدف ساماندهی مکان‌های مردمی و عمومی در سطح شهر و فرا شهر، تلاش در پیوند معانی، فرم و کارکردهای محیطی باهم دارد و از این رهگذر، موجبات ارتقای کیفیت عرصه‌های بیرونی از همه نظر را فراهم می‌سازد. نقش این تخصص در رشد و گسترش جنبه‌های توریستی، اجتماعی، اقتصادی و تفریحی در جوامع امروزی بر همه روشن است؛ به شکلی که انجمن‌ها و مؤسسات بین‌المللی گوناگونی با رویکرد ارتقای کیفی منظر در حوزه‌های طبیعی، اقدام به انتشار مقالات و کتاب‌های متنوعی کرده‌اند.
در معماری و شهرسازی گذشته این سرزمین، همیشه تعامل روشنی بین عرصه‌های باز و بسته وجود داشته است؛ به شکلی که منظر در نقش فضای باز، ارتباط مشخص و تعریف‌شده‌ای با ساختمان‌ها داشته است. نمونه‌ای از جلوه این مفهوم را می‌شود در خانه‌های ایرانی شهرهایی مانند اصفهان و کاشان دید. این مهم، یعنی رابطه منظر و ساختمان بعد از ورود مکتب مدرنیسم، فراموش شد. البته این فرصت، یعنی برقراری مجدد ارتباط قوی بین عرصه‌های مذکور که سبب تقویت حوزه‌های نمادین، معنایی و کارکردی ساختمان‌ها می‌گردد، امروزه جزو وظایف معماران منظر است و باید این کمبود را جبران کرد. درمجموع می‌توان گفت که معماران منظر، امروزه نقش به خصوصی در ایجاد و گسترش چشم‌اندازهای منحصربه‌فرد در شهر و طبیعت پیرامون آن دارند. ایجاد مناظر مصنوع در شهرها، گسترش فضاهای تفرجگاهی و ساماندهی زمین‌های رهاشده، تنها قسمتی از دامنه فعالیت وسیع این افراد، طی دهه‌های گذشته بوده است.
کلام آخر