امروزه از آجرها بیشتر در ساخت دیوارها، بخصوص بهعنوان سطح تزئینی دیواره بیرونی، استفاده میشود. بهطور رسمی، از اصطلاح آجر برای نشان دادن ساختمانی که از سفال ساختهشده استفاده میشود، اما در دوران مدرن از آن برای اشاره به هر واحد ساختمانی سنگی و یا سفالی که هنگام ساختوساز با ملات سیمانی ترکیب میشود، نیز استفاده میشود. بهطورمعمول آجرها حدود 4 اینچ عرض، 8 اینچ طول و ضخامتهای متنوعی دارند.
چندین روش برای طبقهبندی آجرها وجود دارد. بهعنوانمثال، میتوان آجرها را به انواع مورداستفاده برای نما (در معرض و قابلرؤیت در قسمت بیرونی یک سازه) و همچنین آجرهای پشتی (که در ساختار درونی ساختمان استفاده میشوند و قابلرؤیت نیستند) تقسیم کرد.
راه دیگر طبقهبندی آجر، بر اساس این است که چگونه تولید میشوند: بدون آتش (آجری که در هوا عملآورده میشود) و با آتش (آجری که بهمنظور سخت شدن آن، در کوره پخته میشود). آجرها را نیز میتوان با توجه به کاربردهایشان طبقهبندی کرد: آجرهای معمولی (ساختمانی) و آجرهای ماشینی.
برای اهداف ساختوساز مسکونی، معمولاً از آجرهای معمولی استفاده میشود، زیرا آجرهای ماشینی بیشتر در پروژههای مهندسی عمران مانند ساختوساز جاده، پل و یا در ساخت فاضلاب استفاده میشوند.
آجرها را نیز میتوان با توجه به شکل آنها طبقهبندی کرد. برخی از اشکال رایج عبارتاند از:
در شیوههای ساختوساز مدرن، آجرهای معمولی با توجه به مواد تشکیلدهنده و روش ساخت آنها طبقهبندی میشوند. تحت این طبقهبندی، پنج نوع آجر وجود دارد:
آجرها معمولاً دارای رنگهای متعددی هستند که هریک از این رنگها جهت موارد مختلفی مورداستفاده قرار میگیرند که در ادامه به بررسی آنها پرداختهایم.
آجرهای سفید نمایی تمیز را به سازه میدهند، برخی از آنها سفید خالص هستند و برخی دیگر تناژ طبیعی دارند. در ساخت ساختمانهای علمی و پژوهشگری و همچنین برخی از خانههای روستایی از این آجرها استفاده میشود.
آجرهای کرمرنگ در ساختمانهای مسکونی و تجاری استفاده میشوند و نمای ساختمان را روشنتر از ساختمانهای قدیمی جلوه میدهند، رنگ کرم با رنگهای دیگر ترکیب زیبایی را نشان میدهد.
این رنگ از آجرها در بسیاری از ساختمانهای جدید و قدیمی استفاده میشود و ترکیب این رنگ هم با رنگهای روشن هم با رنگهای تیره خوب میشود و مورداستفاده معماران قرار میگیرد.
این رنگ آجر زرد متمایل به قهوهای است که در طبیعت یافت میشود و نمایی از طبیعت به ساختمان میدهد و بیشتر در مناطق گرمسیر استفاده میشود.
آجر نارنجی از قدیم مورداستفاده قرار میگرفته است و امروزه از آجر نارنجی در دانشگاهها، بیمارستانها و ساختمانهای تجاری مورداستفاده قرار میگیرند.
6. آجر صورتی
آجر صورتی در خانهها و ساختمانهای تجاری استفاده میشود و نمای زیبا و گرمی را به سازه میدهد. آجر صورتی جز رنگهای طبیعی شناختهشده است و در برخی از ساختمانهای قدیمی استفاده میشود.
آجر قرمز از قدیم تابهحال مورداستفاده معماران قرار میگرفته است و درگذشته خانههای استعماری را با آجر قرمز میساختند. استادیومها و برجهای بلند اداری هم از آجر قرمز ساخته میشوند.
آجر قهوهای جز رنگهای موجود در طبیعت میباشد و با تمامی رنگها هماهنگی پیدا میکند و از آنجایی جوابگوی اکثر سبکهای معماری است، مورداستفاده معماران قرار میگیرد.
آجر خاکستری هم جز رنگهای موجود در طبیعت میباشد و در میان معماران به علت هماهنگی با رنگهای دیگر و همچنین نمای سنگی که به سازه میدهد، محبوبیت بالایی را به دست آورده است.
آجر مشکی در اکثر ساختمانهای جدید بکار میرود و نمای ساختمان را یونیک تر از ساختمانهای دیگر جلوه میدهد، آجر مشکی هم در کنار رنگهای دیگر ترکیب زیبایی را به ساختمان میدهد.
آجرهای سفالی سوخته، حالت کلاسیک آجر هستند که با پرس کردن گل مرطوب به قالب، ساختهشده و سپس در داخل کوره، خشک و سوزانده میشوند. این نوع آجر، یک مصالح ساختمانی بسیار قدیمی است که از آن در بسیاری از سازههای باستانی جهان نیز استفادهشده است و ازنظر ظاهری، به شکل بلوکهای جامد از خاک رس سخت شدهای است که معمولاً به رنگ قرمز میباشند.
آجرهای سفالی سوخته، معمولاً در چهار درجهبندی فروخته میشوند که درجهی اول بهترین کیفیت و بیشترین مقاومت را دارد. این آجرهای باکیفیت، هیچ نقص قابلتوجهی ندارند و تنها عیبشان قیمت بالایشان است. هنگامیکه از این آجرها در دیوارها استفاده میشود، آنها نیاز به گچ کاری یا ترکیب با ملات پیدا میکنند. موارد استفاده برای آجرهای سفالی سوخته شامل موارد زیر است:
آجرهای ماسه آهکی (آجرهای سیلیکات کلسیم)، از ترکیب ماسه، خاکستر بادی و آهک ساخته میشوند که رنگدانهها در مرحلهی بعدی به آنها اضافه میگردند. سپس مخلوط، تحتفشار، قالبریزی میشود تا آجر شکل بگیرد. این مواد با یک واکنش شیمیایی که هنگام خشک شدن آجرهای مرطوب در اثر گرما و فشار ایجاد میشود، به هم پیوند میخورند؛ اما این آجرها به همان روش آجرهای سفالی سوخته، در کورهها سوزانده نمیشوند. آجرهای ماسه آهکی، مزایایی بر آجرهای سفالی دارند که عبارتاند از:
مصارف آجرهای ماسه آهکی شامل موارد زیر است:
آجرهای بتونی، از بتن جامد ساختهشده و در بین مصرفکنندگان محبوبیت زیادی دارند. آجرهای بتونی معمولاً در نمای ساختمانها و نردهها قرار میگیرند و زیبایی خاصی به فضا میدهند. در صورت اضافه شدن رنگدانهها در طول تولید، این آجرها میتوانند تنوع رنگی نیز داشته باشند. آجرهای بتونی، نباید در زیرزمین مورداستفاده قرار بگیرند.
این آجرها، از سوزاندن خاک رس و خاکستر بادی (فرآورده جانبی سوخت زغالسنگ) در دمای حدود 1000 درجه سانتیگراد ساخته میشوند. ازآنجاکه خاکستر بادی، حاوی حجم بالایی از اکسید کلسیم است، این نوع آجرها نیاز به سیمان ندارند و خودشان چسبنده هستند، زیرا در معرض رطوبت انبساط پیدا میکنند. این تمایل به انبساط، بااینحال، همچنین میتواند باعث بیرون پریدگی شود. آجر سفالی خاکستر بادی، ازنظر وزنی سبکتر از آجر سفالی و بتونی است.
کاربردهای معمول برای این آجر عبارتاند از:
آجرهای نسوز، از خاک مخصوص فرموله شده با محتوای اکسید آلومینیوم زیاد تولید میشوند. این آجرها پس از سوختن، میتوانند در برابر درجههای حرارت بسیار بالا مقاومت کنند، بدون اینکه شکل، اندازه و یا استحکام آنها تحت تأثیر قرار بگیرد.
موارد استفاده برای این نوع آجر شامل موارد زیر است:
آجرها گروهی از مصالح هستند که اولین تولید صنعتی و انبوه مصالح ساختمانی به شمار می آیند و بر اساس نوع مواد اولیه، روند تولید، رنگ، کیفیت، شکل و... به انواع متنوعی تقسیم می شوند. خواص آجر باعث شده است که به عنوان مصالح پرکننده دیوار و سقف از جمله پرمصرف ترین مصالح باشد. زیبایی آجر و الگوی حاصل از آجرچینی نیز باعث شده است که به صورت نما در داخل و خارج بنا مورداستفاده قرار گیرد و هویت خاصی به ساختمان ببخشد. همچنین آجرهای شیشه ای نیز مدتی است که طرفداران خاص خود را پیدا کرده که در مقوله دیگری به آن خواهیم پرداخت.
آجر یا آگور واژه ای است؛ یونانی و به خشت هایی می گفتند که احکام یا فرامین دولتی بر روی آن نوشته می شد و به وسیله پختن، نوشته ها را بر روی آن پایدار می کردند. مشخص نیست که آجر برای اولین بار از چه زمانی مورداستفاده قرار گرفت اما گمان می رود انسان های اولیه با مشاهده پخته شدن گِل مجاور اجاق های خود و دیدن اینکه گِل پخته شده سخت تر از کلوخ های کنار خود است، پی به خواص و روش تهیه آن برده اند. آجر به عنوان یکی از مصالح ساختمانی از دیرباز مورداستفاده قرار گرفته است به گونه ای که تولید و استفاده از آن بنا به عقیده بعضی از باستان شناسان به حدود ده هزار سال پیش برمی گردد.
دیوارهای ساخته شده با بلوک سفالی از متداول ترین و قدیمی ترین دیوار های جدا کننده سبک بوده اند. بلوک های سفالی از گل خاک رس و پختن آن در کوره های سنتی یا صنعتی تولید می گردند.
بلوکهای سفال با ضخامت ۵ تا ۲۰ سانتیمتر به منظور کاربرد های مختلف تولید می گردند. سفال های متراکم و مقاوم در برخورد با یکدیگر صدای زنگ می دهند و با کشیدن ناخن روی آنها خط نمی افتد. سفال های مرغوب رنگ یکنواخت داشته و سطح آنها بدون ترک و آلوئک می باشد. همچنین میزان جذب آن باید بین ۸ تا ۱۶ درصد باشد.
اصلی ترین مزیت بلوک های سفالی نسبت به محصولات مشابه ( بلوک های سیمانی ، هبلکس و … ) ارزان بودن آن است که این امر سبب شده هنوز هم برخی سازندگان با وجود معایب بلوک سفالی از آن استفاده کنند.
کارپذیری نامناسب به دلیل شکنندگی، غیر باربر بودن به دلیل مقاومت فشاری فوق پایین، و عدم تحمل بار قطعات الحاقی ماننند کابینت و … و نبودن عایق حرارتی از معایب بلوک سفالی می باشد. دیوار های ساخته شده با این بلوک ها نه تنها عایق صوت نبوده بلکه تشدید کننده آن هستند همچنین برای هموار سازی سطح دیوار نیاز به لایه ضخیم گچ و خاک می باشد. به علت کوچک بودن اندازه های بلوک سفالی زمان و انرژی زیادی برای اجرای این دیوار ها صرف می گردد.
دیوار چینی باید به گونهای انجام شود که قفل و بست کامل بین بین بلوکها ایجاد شود. در تقاطعها دو دیوار اصطلاحاً باید هشتگیر شوند، یعنی نصف طول یک بلوک، یک رج در میان در داخل ضخامت دیوار دیگر قرار گیرد. دیوار چینی باید کاملاً قائم و شاقولی بوده و امتداد رجها کاملاً افقی باشند، همچنین بندهای قائم باید یک رج در میان دقیقاً در مقابل هم قرار گرفته و شاقولی باشند، ضخامت بند آجرها باید طبق نقشههای اجرایی باشد. ضخامت این بندها نباید کمتر از ۱۰میلیمتر و بیشتر از ۱۲ میلیمتر باشند. قبل از دیوار چینی بایستی بلوکها اصطلاحاً زنجاب گردند (در آب خیس شوند) تا آب ملات را جذب نکنند. همچنین برای آنکه بندهای قائم روی هم نیفتند باید یک رج را با بلوک کامل شروع و رج بعدی را با بلوک نیمه شروع کرد. برخی از کارخانجات برای این منظور بلوک نیمه نیز تولید میکنند تا نیاز به شکستن بلوک ها در محل نباشد که این کار با پرت زیاد همراه است. توصیه میگردد در صورت نبود بلوکههای نیمه از آجر سفال سوراخ دار استفاده شود. چون به علت تردی بلوک ها به عنوان نیمهکردن وجود ندارد و میزان پرت بسیار بالا میرود.